Kontrola Sądu Najwyższego nad wyborami w Polsce a projekty prezydenckie w sprawie SN i KRS
4 października 2017. Poproszono nas o skrótowe przedstawienie, co się zmieni w sprawie wyborów politycznych w Polsce, jeśli wejdą w życie prezydenckie projekty ustaw o KRS i SN.
Ustalenia
1. Jeśli prezydenckie projekty wejdą w życie, istotnie zwiększy się wpływ Prezydenta i większości sejmowej (która powołuje rząd) na proces kontroli ważności wyborów do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego, prezydenckich oraz referendów.
2. Sędziowie SN, którzy kontrolują, czy wybory w Polsce odbywają się prawidłowo, zostaliby powołani na nowo przez Prezydenta, na wniosek nowej KRS, wyłonionej w większości przez polityków.
3. Prezydent proponuje zmiany w momencie, w którym Trybunał Konstytucyjny nie funkcjonuje prawidłowo i nie można liczyć na niezależną i obiektywną ocenę, czy nowe rozwiązania są zgodne z Konstytucją. To samo dotyczy zmian w Kodeksie wyborczym czy innych przepisach dotyczących wyborów, które zapowiadane są przez przedstawicieli większości parlamentarnej i rządu.
Tło
1. Wybory w Polsce regulują: Konstytucja, ustawy i akty prawne niższej rangi. Do ustaw, które dotyczą wyborów, należy przede wszystkim Kodeks wyborczy.
2. Sąd Najwyższy:
(a) rozpoznaje protesty wyborcze (tj. indywidualne skargi co do prawidłowości przeprowadzenia wyborów);
(b) stwierdza ważność wyborów:
- do Sejmu i Senatu oraz do Parlamentu Europejskiego,
- Prezydenta RP;
(c) stwierdza ważność:
- referendum ogólnokrajowego,
- referendum konstytucyjnego.
3. Obecnie uchwałę w sprawie ważności wyborów i referendów podejmuje Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Zob. przykład.
4. Jeśli Sąd Najwyższy podejmie uchwałę o nieważności wyborów, ponowne wybory przeprowadza się po ogłoszeniu uchwały SN w Dzienniku Ustaw.
5. Dziennik Ustaw publikuje rząd.
6. Sędziów SN powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Obecnie Krajowa Rada Sądownictwa składa się z 25 członków. 17 z nich jest sędziami, a 8 jest politykami lub powołują ich politycy. Spośród 17 sędziów, 15 sędziów jest wybieranych przez środowisko sędziowskie (głosują sędziowie różnych szczebli z całego kraju), a 2 pozostałe osoby to Pierwszy Prezes SN oraz Prezes NSA, powoływani przez Prezydenta spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenia ogólne sędziów SN i NSA.
7. Zgłoszenie kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej, posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub radnego wymaga utworzenia komitetu wyborczego i zawiadomienia Państwowej Komisji Wyborczej. Jeżeli Komisja odmówi przyjęcia zawiadomienia, można złożyć skargę do Sądu Najwyższego.
8. Państwowa Komisja Wyborcza rejestruje kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej, kontrolując, czy zgłoszenia są zgodne z prawem. Jeżeli odmówi rejestracji, można złożyć skargę do Sądu Najwyższego.
9. Po wyborach partie składają sprawozdanie finansowe Państwowej Komisji Wyborczej (złożonej z 9 sędziów, po trzech sędziów TK, SN i NSA). Przyjęcie sprawozdania jest dla partii kluczowe, dlatego że od tego zależy finansowanie partii. Jeżeli Komisja odrzuci sprawozdanie, można złożyć skargę do Sądu Najwyższego.
Gdyby projekty prezydenckie weszły w życie
1. W Sądzie Najwyższym pojawi się nowa Izba: Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, której skład zostanie powołany całkowicie na nowo.
2. Rozpoznawanie protestów wyborczych i protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego oraz stwierdzanie ważności wyborów i referendum będzie należało do zadań nowej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.
3. Prezydent określi regulamin Sądu Najwyższego, ustalając liczbę stanowisk sędziów Sądu Najwyższego, w tym liczbę stanowisk sędziów Sądu Najwyższego w poszczególnych izbach (zatem określi liczebność nowej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych).
4. Do nowej Izby będzie trzeba powołać nowych sędziów. Zostaną powołani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa w nowym składzie.
5. Zgodnie z prezydenckim projektem, w Krajowej Radzie Sądownictwa nadal zasiada, zgodnie z Konstytucją, 25 członków. Jednak inaczej niż dotychczas, 15 sędziów powoływaliby politycy (Sejm). W sumie, w KRS politycy wybieraliby 23 na 25 osób. Prezydencka propozycja sprawiłaby, że większość parlamentarna mogłaby uzyskać większość w tej grupie.
6. Sąd Najwyższy rozpoznawałby skargi na odrzucenie zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego w nowej Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. To samo dotyczy skarg na odmowę rejestracji kandydata w wyborach. W sprawie obsady nowej Izby zob. pkt 3-5.
7. Sąd Najwyższy rozpoznawałby skargi na odrzucenie sprawozdań finansowych partii politycznych w nowej Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. W sprawie obsady nowej Izby zob. pkt 3-5.
Źródła
2. Ustawa z 23 listopada 2002 o SN
3. Prezydencki projekt ustawy o SN wniesiony do Sejmu 26 września 2017
5. Ustawa z 5 stycznia 2011 - Kodeks wyborczy
Zobacz również
Zestawienie nt. prezydenckiego projektu o SN