Podsumowanie wydarzeń wokół Trybunału Konstytucyjnego

4 grudnia 2015. Publikujemy opracowany harmonogram wydarzeń, do których doszło po wyborze sędziów TK przez Sejm VII kadencji. Harmonogram ten uwzględnia nasze działania, które realizujemy w ramach projektu OMX.

Harmonogram wydarzeń wokół Trybunału Konstytucyjnego

Po wyborze sędziów przez Sejm VII Kadencji

uwzględniający działania INPRIS

8 października 2015. Sejm VII kadencji dokonuje wyboru: Romana Hausera, Andrzeja Jakubeckiego, Bronisława Sitka, Andrzeja Sokali oraz Krzysztofa Ślebzaka na sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

23 października 2015. Prawo i Sprawiedliwość składa wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją nowej ustawy o TK (sygn. akt K 29/15).

4 listopada 2015. Zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego sędziego TK Andrzeja Rzeplińskiego o wyznaczeniu terminu rozpraw na 25 listopada i 21 grudnia 2015 roku.

9 listopada 2015. Informujemy, że w związku z niezaprzysiężeniem do chwili obecnej 3 spośród 5 sędziów wybranych do Trybunału Konstytucyjnego oraz skierowaniem Ustawy o TK do Trybunału Konstytucyjnego w dalszym ciągu, wspólnie z koalicjantami, realizujemy projekt OMX TK 2015.

12 listopada 2015. PiS wycofuje wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (sygn. akt K 29/15). W związku z tym zaplanowana rozprawa zostaje odwołana, a postępowanie umorzone postanowieniem z dnia 25 listopada 2015 r.

12 listopada 2015. Prezydent Andrzej Duda odnosi się do sytuacji związanej z brakiem powołania nowo wybranych sędziów Trybunału Konstytucyjnego, stwierdza m.in., że:

"Mieliśmy gwałtowną, niedługo przed wyborami, zmianę ustawy, potem mieliśmy wybieranie sędziów Trybunału w ostatniej chwili, na siłę, mimo protestów ówczesnej opozycji. Protestów, które w moim przekonaniu były uzasadnione".

13 listopada 2015. PiS składa projekt nowelizacji ustawy o TK (druk sejmowy nr 6) i natychmiast go wycofuje.

14 listopada 2015. W ramach koalicji (wraz z Helsińską Fundacją Praw Człowieka i Sekcją Polską Międzynarodowej Komisji Prawników) wydajemy oświadczenie następującej treści:

6 listopada 2015 r. dobiegła końca kadencja trzech sędziów Trybunału Konstytucyjnego (TK): Wojciecha Hermelińskiego, Marii Gintowt-Jankowicz oraz Marka Kotlinowskiego. Na ich miejsce wybrani zostali przez Sejm: Roman Hauser, Andrzej Jakubecki oraz Krzysztof Ślebzak.

Pomimo zakończenia kadencji przez trzech sędziów, i wyboru ich następców, Prezydent nie odebrał od nowo powołanych sędziów ślubowania. Podkreślenia wymaga, że Prezydent nie powołuje sędziów TK (tak jest w przypadku powołania sędziów innych sądów, czy prezesa i wiceprezesa TK, o czym Konstytucja mówi wprost). Sędziów TK na podstawie Konstytucji wybiera Sejm (Art. 194). Natomiast na podstawie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym osoby wybrane na stanowisko sędziego TK składają wobec Prezydenta ślubowanie.

Prezydent nie zajął w tej sprawie żadnego oficjalnego stanowiska, wypowiedział się jedynie w mediach, stwierdzając, że sędziów TK mógł wybrać nowy Sejm, i że wybór przez Sejm poprzedniej kadencji nastąpił z naruszeniem standardów demokratycznych.

Koalicja monitoruje wybory sędziów do TK od 2006 roku. Wszyscy obecni sędziowie TK zostali wybrani w wyborach przez nas monitorowanych. Od początku prowadzenia monitoringu podkreślamy, że procedury parlamentarne bardzo ograniczają możliwość debaty nad zaproponowanymi kandydaturami. Problemy związane ze zbyt krótkim czasem na przeprowadzenie wyborów sędziów TK podnoszone były przez nas wielokrotnie, zarówno w wydawanych oświadczeniach, jak również w publikacjach. Tak samo było w przypadku ostatnich wyborów, w październiku 2015 r.

Na podstawie prowadzonego przez nas monitoringu stwierdzamy, że wybory w takim krótkim czasie sędziów TK nie są niestety niczym nowym. W latach 2006 - 2007 koalicja którą współtworzyła partia Prawo i Sprawiedliwość dokonała czterokrotnie wyboru sędziów w procedurach, które zajęły – licząc dni pomiędzy ogłoszeniem kandydata, a jego wyborem przez Sejm – odpowiednio 16, 7 a nawet 6 dni w 2006 roku oraz 8 dni w 2007 roku (także 8 dni upłynęło podczas ostatnich wyborów, kandydaci zostali ogłoszeni 29 września 2015 r. a wybrani 8 października 2015 r.). Normą było także przez wszystkie te lata, od 2006 roku (z wyjątkiem sytuacji szczególnych, jak wycofanie kandydata, czy niewybranie zgłoszonych kandydatów w pierwszym terminie), że wyboru Sejm dokonywał przed zakończeniem kadencji poprzednika, aby nie było przerwy w kadencji.

Kadencja trzech sędziów TK upłynęła 6 listopada 2015 r., a zatem przed ukonstytuowaniem się nowego parlamentu (12 listopada 2015 r.). Wybór ich następców (R. Hauser, A. Jakubecki, K. Ślebzak) został dokonany, mimo zmiany prawa, tak jak w poprzednich latach. Pragniemy wyrazić głębokie zaniepokojenie faktem wstrzymywania przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zakończenia procedury objęcia stanowisk przez nowo wybranych sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent jest strażnikiem Konstytucji i od jego postawy zależy kształtowanie kultury prawnej w społeczeństwie.

W związku z aktualnymi wyborami sędziów jesteśmy świadkami działań politycznych, które budzą nasz niepokój. W szczególności dotyczy to złożonego 12 listopada 2015 r. do laski marszałkowskiej projektu zmiany ustawy o TK (projekt został wycofany, lecz autorzy zapowiadają dalsze procedowanie po korektach technicznych). Wstępna ocena projektu wskazuje, że może zagrażać niezależności Trybunału wobec innych gałęzi władzy, co byłoby w najwyższym stopniu naganne.

17 listopada 2015 r. Grupa posłów PO składa wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (sygn. akt K 34/15).

Jednocześnie PiS składa ponownie projekt nowelizacji ustawy o TK, zmieniony w stosunku do pierwotnego (druk sejmowy nr 12).

18 listopada 2015. Oświadczenie Obywatelskiego Forum Legislacji, działającego przy Fundacji im. S. Batorego.

19 listopada 2015. Przyjęcie nowelizacji ustawy o TK przez Sejm.

Przewodniczący składu orzekającego A. Rzepliński wyznacza termin rozprawy w sprawie o sygn. akt K 34/15 na 3 grudnia 2015 r.

20 listopada 2015. Senat nie zgłasza poprawek, a Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisuje nowelizację ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Tego samego dnia zostaje ona opublikowana w Dzienniku Ustaw jako ustawa z dnia 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1928; dalej: ustawa o zmianie ustawy o TK)

23 listopada 2015 Grupa posłów PO oraz Rzecznik Praw Obywatelskich składają wnioski o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów ustawy o zmianie ustawy o TK (wnioski odpowiednio o sygn.. akt: K 35/15 i K 37/15, rozpoznawane pod wspólną sygn. akt K 35/15).

W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich nowelizacja jest w całości niezgodna z Konstytucją z powodu naruszenia trybu jej uchwalania.

24 listopada 2015. Naczelna Rada Adwokacka oraz Krajowa Rada Sądownictwa odnoszą się (w uchwałach) do tempa oraz sposobu uchwalenia ostatnich zmian.

Tego samego dnia przewodniczący składu orzekającego wyznacza termin rozprawy w sprawie o sygn. K 35/15 na 9 grudnia 2015 r.

26 listopada 2015. W nocy Sejm przyjmuje 5 uchwał w sprawie stwierdzenia braku mocy prawnej uchwał Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 października 2015 r., w sprawie wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego (druki sejmowe nr 42-46). Tego samego dnia uchwały zostają opublikowane w Monitorze Polskim.

Na tym samym posiedzeniu Sejm uchwala zmianę Regulaminu Sejmu (druk sejmowy nr 41), upoważniający Marszałka Sejmu do ustalenia terminu składania kandydatur na sędziów TK (termin ten nigdy nie został oficjalnie opublikowany)

30 listopada 2015. Wydajemy w ramach koalicji kolejne oświadczenie:

Jesteśmy obecnie świadkami bezprecedensowego ataku na Trybunał Konstytucyjny.

W oświadczeniu z 13 listopada 2015 r. wyraziliśmy głębokie zaniepokojenie faktem wstrzymywania przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zakończenia procedury objęcia stanowisk przez nowo wybranych sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Z uwagi na fakt, że zgodnie z Konstytucją sędziów Trybunału powołuje Sejm, a Prezydent RP jest strażnikiem Konstytucji, uważamy, iż Prezydent powinien odebrać ślubowanie od trzech sędziów wybranych przez Sejm 8 października 2015 r., których kadencje rozpoczęły się 7 listopada 2015 r.

Uchwalona w ekspresowym tempie ustawa z 19 listopada 2015 r. miała na celu przeprowadzenie ponownych wyborów sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Jeszcze przed jej wejściem w życie, 25 listopada 2015 r. Sejm przyjął w ciągu kilku godzin uchwały deklarujące, że wcześniejsze uchwały o wyborze sędziów TK z 8 października 2015 r. są “pozbawione mocy prawnej”. Jako uzasadnienie do podjęcia uchwał wnioskodawcy wskazali “nieprawidłowości ujawnione w toku kontroli”. Tym samym Sejm wprowadził de facto nową przesłankę skrócenia kadencji sędziego TK.

Wszystkie sytuacje dotyczące podstaw wygaśnięcia mandatu sędziego Trybunału Konstytucyjnego zostały przewidziane przez ustawę (art. 36). Wprowadzanie zatem dodatkowych („nadzwyczajnych”) sytuacji utraty urzędu przez sędziego TK (np. na podstawie uchwał o „pozbawieniu mocy prawnej” wyboru sędziego) narusza podstawowe zasady hierarchii źródeł prawa powszechnie obowiązującego, jak również stanowi obejście obowiązujących norm prawnych.

Dodatkowo, Sejm 26 listopada 2015 r. uchwalił zmianę Regulaminu Sejmu. Przewiduje ona, że w wypadkach ”zaistnienia innych […] okoliczności” skutkujących koniecznością dokonania wyboru sędziego TK (innych niż te dotychczas wskazane w Regulaminie Sejmu), to Marszałek Sejmu wyznacza termin do zgłaszania kandydatów na sędziów. W tym wypadku mamy do czynienia z wprowadzeniem do Regulaminu Sejmu możliwości wyboru sędziów w oparciu o przesłankę nieprzewidzianą w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym.

W ten sposób, jak podają media, został wyznaczony – nigdzie oficjalnie nie opublikowany – termin (do 1 grudnia 2015 r. do godz. 12.00) na zgłaszanie kandydatów na sędziów TK. Prowadzona procedura wyboru kolejnych sędziów TK jest realizowana wbrew terminom wyznaczonym przez ustawę z 19 listopada 2015 r., która przewidywała 7-dniowy termin od wejścia w życie ustawy (tj. od 5 grudnia 2015 r.) na składanie wniosków w sprawie kandydatów na sędziów TK.

Mamy zatem do czynienia z sytuacją, w której w systemie prawnym funkcjonuje szereg sprzecznych ze sobą norm, których część będzie w najbliższym czasie przedmiotem kontroli ze strony Trybunału Konstytucyjnego podczas rozpraw w dniach 3 i 9 grudnia 2015 r. Wbrew temu co wynika z uzasadnienia ustawy z 19 listopada 2015 r., jak również uchwał z 25 listopada 2015 r., ocena zgodności z Konstytucją podstawy prawnej podjęcia uchwał z 8 października 2015 r. należy jedynie do Trybunału Konstytucyjnego.

Koalicja organizacji pozarządowych monitoruje wszystkie wybory sędziów do TK od 2006 r. Nasze działania miały dwojaki charakter. Po pierwsze, obserwowaliśmy przebieg procedur oficjalnych: zgłaszanie kandydatów, opiniowanie i wybór przez Sejm. Po drugie, prowadziliśmy działania własne: zbieranie informacji o kandydatach, opracowywanie profili kandydatów (m.in. w oparciu o wypełniany przez nich kwestionariusz), inicjowanie debaty na temat kandydatów i organizowanie otwartych spotkań z nimi. Naszym zdaniem wybory sędziów TK powinny spełniać dwa standardy: zapewnienie transparentnego procesu wyboru oraz wybór w oparciu o najwyższe kompetencje kandydatów. Dzisiaj dodajemy – powinny być zgodne z prawem. Monitoring obywatelski doprowadził w przeszłości m. in. do wycofania niektórych kandydatów. Monitorowanie wyboru sędziów TK napotykało także przeszkody, związane przede wszystkim ze zbyt krótkimi terminami, które ograniczały nasze działania.

Obecna procedura nie spełnia jednak standardów praworządnego wyboru sędziów TK, nie jest więc możliwe przeprowadzenie monitoringu wyborów w dotychczasowy sposób. Każdy udział w obecnej procedurze jest legitymizacją działań niezgodnych z prawem. Będziemy jednak nadal obserwowali sytuację i przekazywali informacje o procedurze, oraz o osobach, które się w tej procedurze pojawią.

W ostatnich dniach politycy określali Trybunał mianem sądu partyjnego. Mówili, że trzeba wybrać takich sędziów, którzy nie stwierdzą niekonstytucyjności przyszłych ustaw, a które obecny TK uznałby za niekonstytucyjne, informowali że zgłaszają do TK kandydata, by mieć tam sędziego, który będzie ich przedstawicielem i będzie ich informował o tym co się dzieje w TK. Protestujemy przeciwko takiemu definiowaniu roli Trybunału i sędziów. Obraża to wszystkich dotychczasowych sędziów, niezależnie od tego kto zgłaszał ich kandydatury. Odbiera walor niezawisłości wszystkim przyszłym sędziom. Deprecjonuje rolę Trybunału jako strażnika zgodności prawa z Konstytucją.

30 listopada 2015. ​ Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej ustawy o TK (sprawa dołączona do sprawy o sygn. akt K 34/15) oraz ustawy o zmianie ustawy o TK (sygn. K 40/15, sprawa dołączona do sprawy głównej o sygn. akt K 35/15)

Tego samego dnia podjęta zostaje uchwała Rady Wydziału Prawa i Administracji UJ nr 303/XI/2015.

Niepowodzeniem kończy się próba zajęcia stanowiska przez Radę Wydziału Prawa i Administracji UW – uchwała nie zostaje podjęta.

Trybunał Konstytucyjny wydaje dwa postanowienia: o wyłączeniu sędziów TK S. Biernata, P. Tuleję i A. Rzeplińskiego z udziału w postępowaniu o sygn. akt K 34/15 oraz o udzieleniu zabezpieczenia wnioskowi grupy posłów K 34/15 - poprzez zobowiązanie uczestnika postępowania – Sejmu RP do powstrzymania się od wszelkich działań zmierzających do wyboru sędziów TK, do czasu rozpatrzenia przez TK wniosku grupy posłów.

1 grudnia 2015. Konsultacje u Prezydenta z przedstawicielami wszystkich klubów parlamentarnych, prezesa i wiceprezesa TK.

Tego samego dnia po godz. 18 zostają zgłoszeni kandydaci na nowych sędziów TK (wyłącznie przez posłów PiS). Sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka pozytywnie opiniuje wszystkie kandydatury (bez zadawania pytań kandydatom) .

Zmiana składu TK na pięcioosobowy w sprawie o sygn. K 34/15.

2 grudnia 2015. Sejm wybiera pięciu nowych sędziów Trybunału Konstytucyjnego: Henryka Ciocha, Lecha Morawskiego, Mariusza Muszyńskiego oraz Julię Przyłębską (druk sejmowy nr 56). Tego samego dnia uchwały zostają opublikowane w Monitorze Polskim.

Pomiędzy godz. 22:00 a godz. 7:00 czterej pierwsi z wyżej wymienionych sędziów składają ślubowanie wobec Prezydenta RP.

3 grudnia 2015 r. Rozprawa przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie z połączonych wniosków, sygn. akt K 34/15. Trybunał Konstytucyjny stwierdza niekonstytucyjność przepisów ustawy o TK w zakresie umożliwiającym Sejmowi VII kadencji wybór dwóch sędziów, których kadencja kończy się w grudniu oraz konstytucyjność przepisu w zakresie wyboru trzech pozostałych sędziów. Uznaje także, że obowiązkiem Prezydenta RP jest niezwłoczne przyjmowanie ślubowania od sędziów wybieranych przez Sejm. Poniżej fragment komunikatu TK po ogłoszeniu wyroku. 

"1. Trybunał uznał za niezgodny z konstytucją art. 137 ustawy o TK, w zakresie umożliwiającym Sejmowi poprzedniej kadencji (2011-2015) wybór dwóch sędziów TK w miejsce sędziów, których kadencja upływa odpowiednio 2 i 8 grudnia 2015 r. Za zgodne z konstytucją uznano natomiast przepisy regulujące wybór trzech sędziów wybranych w miejsce sędziów TK, których kadencja upływa 6 listopada 2015 r.

Trybunał uznał, że z art. 194 ust. 1 konstytucji wynika obowiązek wyboru sędziego Trybunału przez Sejm tej kadencji, w trakcie której zostało opróżnione stanowisko sędziego Trybunału. Wybór sędziego Trybunału nie może zostać dokonany niejako z góry (przed czasem) w stosunku do stanowisk sędziowskich, które zostaną zwolnione dopiero w trakcie kadencji przyszłego Sejmu. 

Konsekwencją wyroku TK jest to, że w wypadku dwóch sędziów Trybunału, których kadencja upływa 2 i 8 grudnia 2015 r., podstawa prawna wyboru ich następcy została uznana za niekonstytucyjną. Dalsze postępowanie w sprawie rozpoczęcia przez nich urzędowania ulega zatem zamknięciu. 

Wątpliwości konstytucyjnych nie budzi zatem podstawa prawna procedury zgłoszenia kandydatów i głosowania przez Sejm w sprawie wyboru trzech sędziów Trybunału, na miejsca sędziów, których kadencja upłynęła 6 listopada 2015 r. Wyboru tego dokonał Sejm tej kadencji, w trakcie której zostało opróżnione stanowisko.

2. Trybunał uznał ponadto, że art. 21 ust. 1 ustawy o TK, dotyczący ślubowania składanego przez nowo wybranego sędziego TK wobec Prezydenta, nakłada na głowę państwa obowiązek niezwłocznego odebrania takiego ślubowania. Jakiekolwiek inne sposoby rozumienia tego przepisu są zaś niekonstytucyjne. Prezydent nie jest organem dokonującym wyboru sędziów Trybunału. Konstytucja w ogóle nie przewiduje jego udziału w procesie obsadzania stanowisk sędziowskich w Trybunale. Przepisy ustawy nie mogą być zatem rozumiane w taki sposób, że przyznają kompetencje kreacyjne głowie państwa. Prezydent nie może swoim działaniem uniemożliwiać rozpoczęcia funkcji urzędowej sędziemu TK, który został uprzednio wybrany przez Sejm na podstawie art. 194 ust. 1 konstytucji. Konstytucja nie przewiduje możliwości odmowy przyjęcia ślubowania od nowo wybranego sędziego TK, a ewentualne wątpliwości głowy państwa co do konstytucyjności przepisów prawa, na podstawie których doszło do wyboru sędziów TK, mogą być oceniane wyłącznie przez Trybunał Konstytucyjny. Odebranie ślubowania od nowo wybranych sędziów TK jest ustawowym obowiązkiem Prezydenta. Ślubowanie umożliwia rozpoczęcie wykonywania funkcji urzędowej przez sędziego TK wybranego przez Sejm, a także służy zapewnieniu ciągłości wykonywania kompetencji przez Trybunał. Brak przepisów ustawowych precyzujących termin na odebranie ślubowania musi być rozumiany w ten sposób, że Prezydent swój obowiązek ma zrealizować niezwłocznie."

Prezydent RP Andrzej Duda wygłasza orędzie, w którym nie odnosi się do treści powyższego wyroku.

9 grudnia 2015 r. Rozpoznanie wniosków RPO, KRS, Pierwszego Prezes Sądu Najwyższego i grupy posłów (sprawy połączone pod wspólną sygnaturą K 35/15).

Działania INPRIS odbywają się w ramach projektu „Obywatelski Monitoring Wyboru Sędziów” realizowanego z  programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.,75,prezydent-odebral-slubowanie-od-sedziow-tk.html