#10tka INPRIS o raporcie NIK dotyczącym wymiaru sprawiedliwości

10 października 2024. 1 października 2024 upubliczniony został raport Najwyższej Izby Kontroli „Zapewnienie Sprawnego Funkcjonowania Wymiaru Sprawiedliwości” obejmujący lata 2013-2023. Zachęcamy do zapoznania się z naszymi dziesięcioma uwagami po lekturze tego raportu.

1. Podzielamy większość wniosków zawartych w raporcie. Wskazane w nim problemy polskiego sądownictwa są w nim obecne od wielu lat. Szereg problemów w codziennym funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości jeszcze się nawarstwił.
2. Szczególnie wskazać trzeba na pogorszenie się sprawności postępowań sądowych, polegające na znacznym (od 61% do 79%) wydłużeniu się czasu trwania procesów. Zwykła sprawa gospodarcza, która trwa niemal półtora roku (17,7 miesięcy) może doprowadzić do poważnych problemów, a nawet upadłości przedsiębiorcy.
3. Podzielamy krytyczną opinię o działaniach Ministra Sprawiedliwości, zwłaszcza w latach 2016 – 2023 r. Były one doraźne, reaktywne i pozbawione strategicznego planowania.
4. Poza nielicznymi wyjątkami w ostatnich 10 latach działania resortu sprawiedliwości nie były oparte o wiarygodne dane oraz rzeczywistą diagnozę sytuacji sądownictwa.
5. Z punktu widzenia rachunku ekonomicznego, działania kierownictwa resortu nie doprowadziły do poprawy funkcjonowania sądownictwa, mimo że wydatki z budżetu na sądownictwo powszechne podwoiły się w okresie ostatnich 10 lat.
6. Wciąż nie podjęto działań zmierzających do powstania modelowej struktury organizacyjnej sądownictwa powszechnego. Na uwagę zasługuje zwłaszcza tworzenie nowych sądów powszechnych w województwie śląskim, nie poparte pomiarem obciążenia sędziów czy wpływu spraw (SO Rybnik, SO Sosnowiec, SR Czeladź).
7. Występują potężne dysproporcje w obciążeniu sędziów w poszczególnych sądach. Ponadto, średnie obciążenie sędziego w wydziale cywilnym sądu rejonowego sięgające 1700 spraw stanowi liczbę niemożliwą do sprawnego, terminowego i sprawiedliwego osądzenia.
8. Nadużywanie instytucji delegowania sędziów do ministerstwa sprawiedliwości i innych instytucji związanych z ministerstwem sprawiedliwości, stanowiące rozwiązanie wątpliwe konstytucyjnie oraz wpływające na sprawność postępowań sięgnęło rekordowych wartości. Szczególnie krytycznie należy ocenić 13 awansów sędziów, którzy na co dzień nie orzekali (pracując w MS) do sądów wyższych instancji.
9. Kontrolujący wskazali na 147 istotnych zmian prawa w okresie kontroli. Nie ulega wątpliwości, że część z nich przyjęto w bezprecedensowym czasie pandemii COVID-19, natomiast wiele poprawek i zmian stanowiło ewidentne naruszenie zasad dobrej legislacji
10. Sprawny i skuteczny wymiar sprawiedliwości wymaga kompleksowej i wieloletniej polityki publicznej opartej o rzetelną diagnozę z określeniem celów i rezultatów oraz metod ewaluacji. Przywrócenie zasad praworządności jest kluczowym warunkiem, ale jest to tylko jedne z elementów takiej polityki. W proces przygotowania i konsultowania polityki publicznej dla wymiaru sprawiedliwości powinni być zaangażowani wszyscy interesariusze.