Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) przyjęła bardzo ważny dokument dotyczący pomocy prawnej w sprawach karnych

Styczeń 2013. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło 20 grudnia 2012 r. Zasady i wytyczne dotyczące dostępu do pomocy prawnej w sprawach karnych (United Nations Principles and Guidelines on Access to Legal Aid in Criminal Justice Systems). Rozwiązania zawarte w dokumencie mają charakter przełomowy, ponieważ są odbiciem najlepszych praktyk i doświadczeń krajowych w zakresie zapewniania nieodpłatnej pomocy prawnej w sprawach karnych.

Zasady i wytyczne dotyczące dostępu do pomocy prawnej są odpowiedzią na potrzeby osób zatrzymanych i osadzonych, które z powodów finansowych, bądź innych, nie mogą skorzystać z usług wynajętego prawnika. Jest to problem wielu krajów na świecie, gdzie brak zapewnienia dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej oznacza naruszenie prawa człowieka do rzetelnego procesu. Stąd ONZ w Zasadach i wytycznych… w pierwszej kolejności potwierdza, że pomoc prawna w sprawach karnych jest fundamentalną zasadą każdego systemu sprawiedliwości i każde państwo oparte na rządach prawa powinno zagwarantować dostęp do takiej pomocy.

Do najważniejszych postanowień Zasad i wytycznych… należy zapewnienie prawa do skutecznej pomocy prawnej na każdym etapie postępowania, od momentu pierwszego przesłuchania przez policję, a także sam obowiązek poinformowania o prawie do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej i innych zabezpieczeniach proceduralnych od momentu pozbawienia wolności, np. prawa do milczenia. Niemniej istotny jest przepis gwarantujący nieodpłatną pomoc prawną dla ofiar przestępstw, zwłaszcza jeśli ofiarami są osoby szczególnie narażone.

Obowiązkiem każdego państwa jest stworzenie takiego systemu, który w sposób rzeczywisty zapewni skuteczny dostęp do nieodpłatnej pomocy prawnej. Rolą władz krajowych jest finansowanie systemu nieodpłatnej pomocy prawnej w sprawach karnych oraz zagwarantowanie zaplecza merytorycznego.

Zasady i wytyczne ONZ wprowadzają również zasadę równości w zakresie możliwości skorzystania z pomocy prawnej. Państwo w sposób szczególny musi zapewnić dostęp do niej: kobietom, dzieciom, osobom starszym, mniejszościom narodowym, cudzoziemcom, osobom starającym się o uzyskanie azylu, uchodźcom, osobom przesiedlonym, niepełnosprawnym, cierpiącym na choroby psychiczne czy też będącym nosicielami HIV/AIDS. Pomoc prawna powinna być ściśle dostosowana do ich potrzeb. Ponadto, dokument w sposób szczególny uwzględnia interes dzieci w dostępie do pomocy prawnej, podkreślając, że musi mieć ona charakter interdyscyplinarny i odpowiadać społecznym potrzebom dzieci.

Obowiązkiem państw jest zapewnienie, aby osoby świadczące nieodpłatną pomoc prawną w sprawach karnych posiadały właściwe wykształcenie oraz doświadczenie, które pozwoli zapewnić wysoką jakość tego rodzaju usług. Osoby udzielające tego rodzaju pomocy prawnej powinny ponosić odpowiedzialność przed niezależnym organem za naruszenie zasad etyki obowiązujących dane środowisko.

ONZ podkreśla w dokumencie, iż przy budowaniu systemu nieodpłatnej pomocy prawnej w sprawach karnych powinny być uwzględniane jako instytucje świadczące tę pomoc różnorodne podmioty – prawnicy, organizacje społeczne czy też uniwersytety (uniwersyteckie poradnie prawne).