Refleksje INPRIS po spotkaniu środowiska prawniczego z Premierem i Ministrem Sprawiedliwości

10 września 2024. W piątek 6 września odbyło się spotkanie premiera Donalda Tuska, ministra Adama Bodnara i kierownictwa Ministerstwa Sprawiedliwości z przedstawicielami środowiska prawniczego. INPRIS był również obecny na tym spotkaniu. W ciągu ostatnich dni przetoczyły się przez media relacje z tego wydarzenia. Zachęcamy do lektury 10 refleksji spisanych przez nas po kilku dniach.

1) Uznajemy za szczególnie ważne, że po raz pierwszy rząd publicznie i wyraźnie określił swoje stanowisko dotyczące statusu sędziów powołanych z udziałem tzw. neo-KRS. Powinny za tym pójść konsekwentne działania zarówno legislacyjne oraz z wykorzystaniem innych narzędzi prawnych. 

2) Projektowana reforma, niezależnie od jej ostatecznego kształtu, wymaga bardzo szczegółowego zaplanowania i analizy wszystkich konsekwencji i możliwych problemów. Konieczna jest zatem rzetelna ewaluacja ex-ante oraz precyzyjne opracowanie oceny skutków regulacji.

3) Ewaluacja, o której mowa wyżej powinna uwzględniać wpływ zmian na stabilności działania sądów, a przede wszystkim wskazywać na skutki w zakresie dostępu obywateli do prawa i do sądu. Zaniedbanie tego elementu będzie stwarzać bardzo duże ryzyko niepowodzenia planowanych zmian.

4) Projektowe zmiany będą trudne w odbiorze społecznym. Wymagają zatem skutecznej i mądrej kampanii społecznej i dotarcia do różnych grup odbiorców, tak by zmiany stały się one klarowne, by wiadomo było po co są te zmiany i jakie będą ich konsekwencje. Jest to niezbędne dla uzyskania społecznego zrozumienia zmian. Zamieszanie medialne w ostatnich dniach związane z tzw. „czynnym żalem” jest tego bardzo dobrym przykładem.

5) Na spotkaniu obecni byli przedstawiciele różnych środowisk i zawodów prawniczych. Należy to ocenić pozytywnie. Reforma sądownictwa to bowiem sprawa nie tylko sędziów, ale i nas wszystkich. Dialog powinien towarzyszyć całemu procesowi legislacyjnemu.

6) Przywracanie praworządności w Polsce jest operacją precedensową, obserwowaną bacznie przez społeczność międzynarodową. Głosy instytucji międzynarodowych zajmujących są tematyką rządów prawa powinny być co najmniej wysłuchane.

7) Uregulowanie statusu sędziów jest tylko jednym z elementów przywracania praworządności rozumianej jako zapewnianie obywatelom dostępu do prawa i dostępu do sądu. Zmianom tym powinny towarzyszyć realne i dobrze przygotowane reformy sądownictwa, prokuratury, dostępu do pomocy prawnej oraz w zakresie cyfryzacji.

8) Uważamy również, że dyskusja i ewentualna reforma dotycząca uregulowania nadzoru nad sądownictwem powinna być odłożona na inny czas. Będzie to bowiem trudna operacja nie tylko w aspekcie legislacyjnym, ale przede wszystkim poważne wyzwanie związanie z zarządzaniem publicznym, które trzeba bardzo rzetelnie przygotować.

9) W niektórych relacjach z piątkowego wydarzenia pojawiły się wprowadzające w błąd komunikaty o „porozumieniu” rządu ze środowiskami prawniczymi. Nie miało ono miejsca i mieć nie mogło, choćby z tego względu, że osoby w nim uczestniczące nie miały takiego mandatu. Miała miejsca rzetelna i pogłębiona dyskusja i wstępne określenie planów na następne miesiące.

10) Na odnotowanie zasługuje aktywny i pełny udział Premiera RP w spotkaniu. Zakładamy, że nie była to sytuacja jednorazowa i doraźna, a początek nowej, dobrej praktyki.