Wybory sędziów do Trybunału Konstytucyjnego. Reaktywacja?

22 kwietnia 2023. W związku z przygotowanym przez ekspertów Fundacji Batorego społecznym projektem ustawy o Trybunale Konstytucyjnym toczy się również debata co do co do procedur i standardów wyboru sędziów TK. Przypominamy zatem nasze publikacje, raporty i rekomendacje dotyczące tej tematyki.

Eksperci INPRIS od 2006 r. uczestniczyli w monitoringu wyborów na różne funkcje publiczne, w tym w szczególności wyborów sędziów Trybunału Konstytucyjnego. W ostatnich kilku latach monitoring  nie był realizowany w związku brakiem responsywności ze strony kandydatów oraz kontrowersjami co do statusu prawnego niektórych osób wybranych na stanowiska sędziów TK.

W związku z debatą nad nowym projektem ustawy warto jednak przypomnieć najważniejsze opracowania, rekomendacje, wnioski, kwestionariusze dotyczące monitoringu wyborów sędziów TK w latach poprzednich.

W 2017 r. ukazał się raport Fundacji Batorego o monitoringu wyborów na wysokie stanowiska publiczne „Pod lupą obywateli. Standardy, regulacje i praktyka wyborów na wysokie stanowiska publiczne”. Autorzy: Łukasz Bojarski i Grzegorz Wiaderek (INPRIS) zawarli w nim przegląd dotychczasowych doświadczeń w monitoringu wyborów na ważne funkcje publiczne oraz sformułowali szereg wniosków i rekomendacji dotyczących zmian prawa i praktyki.

„Procedury nominacji na wybrane stanowiska publiczne – przejrzystość, standardy, rekomendacje” (Grzegorz Wiaderek (red.), Natalia Mileszyk, Dawid Sześciło, Tomasz Zalasiński) to publikacja, która ukazała się w 2016 r. W publikacji autorzy analizują prawo i praktykę dotyczące wyborów m.in. sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Sędziego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.  Autor rozdziału dotyczącego Trybunału Konstytucyjnego (dr. Tomasza Zalasiński) miał bardzo trudne, bo w przeciągu kilkunastu poprzedzających miesięcy w 2015 r. dokonywały się kolejne zmiany w przepisach o wyborze sędziów TK. Sytuację dodatkowo komplikowały orzeczenia samego Trybunału dotyczące konstytucyjności przepisów o wyborze sędziów TK. Autor szczegółowo opisał procedury wyborcze i kryteria dla kandydatów zawarte w kolejnych nowelizacjach oraz konsekwencje kolejnych orzeczeń TK. Sformułował też ocenę kolejnych regulacji pod kątem przejrzystości wyborów oraz zapewnienia mechanizmów wyłaniania najlepszych możliwych kandydatów.

W 2012 r. opublikowany został obszerny raport „Wybory sędziów do Trybunału Konstytucyjnego” autorstwa Łukasza Bojarskiego. Raport zawiera analizę prawa i praktyki wyborów sędziów do Trybunału Konstytucyjnego oraz doświadczenia i wnioski z obywatelskiego monitoringu wyboru sędziów do Trybunał realizowanego przez koalicję organizacji pozarządowych. Wśród najważniejszych zawartych tam rekomendacji wskazać trzeba:

• dokładne planowanie i przestrzeganie kalendarza wyborów sędziów zapewniającego odpowiedni czas i warunki na poznanie i debatę publiczną dotyczącą kandydatów,
• zbieranie informacji o kandydatach i ocena ich kwalifikacji - ustawodawca powinien zaplanować proces i dokumentowanie wyborów tak, aby umożliwić dokładne, a nie powierzchowne, poznanie kandydatów przed głosowaniem,
• zwiększenie udział niepolitycznych gremiów w wyborze sędziów TK, poprzez odpowiednie zmiany prawa ale także poprzez zmianę praktyki organów sejmowych.

Osobną grupę rekomendacji stanowią postulaty skierowane do organizacji pozarządowych, środowisk prawniczych i mediów.

W 2007 r. opublikowany został raport z pierwszego monitoringu wyborów do Trybunału Konstytucyjnego w 2006 r.