W ramach Projektu Konstytucyjnego INPRIS realizował w terminie VI - XII 2009 przedsięwzięcie pt:  "Opracowanie raportu i rekomendacji dotyczących wykonywania wyroków Trybunału Konstytucyjnego, wizerunku Trybunału oraz procedury wyboru sędziów Trybunału".

Projekt realizowany był ze środków Fundacji im. Stefana Batorego. Strategicznym celem Projektu Konstytucyjnego jest wzmocnienie pozycji i niezależności Trybunału Konstytucyjnego (dalej - TK) jako strażnika praw i wolności oraz kontrolera innych gałęzi władzy.

W 2009 roku realizacja składała się z trzech modułów, wszystkie są związane z pozycją TK, jego niezależnością i znaczeniem: (1) wykonywanie wyroków TK, (2) komunikacja TK ze społeczeństwem i jego publiczny wizerunek, (3) procedura wyboru i powołania sędziów TK.

Koordynatorem projektu był Łukasz Bojarski.

Moduł 1: Wykonywanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego

Status quo

Jednym z głównych problemów jest fakt, że wyroki TK często nie są wykonywane. Odnosi się to do orzeczeń TK, które wymagają działań ze strony ustawodawcy. Podstawową funkcją TK jest kontrola konstytucyjności norm prawnych i wyeliminowania norm niezgodnych z Konstytucją z systemu prawa. Jednakże wyroki TK powodują często potrzebę zmian prawa – szacuje się, że wciąż dziesiątki wyroków nadal czekają na wykonanie poprzez działania legislacyjne, najstarszy od około 10 lat. Żaden z podmiotów publicznych nie został bezpośrednio wyznaczony w przepisach prawa do wykonania tego zadania, nie określono procedury podejmowania decyzji, które z wyroków wymagają zmian ustawodawczych i kto za to odpowiada, nie ma przepisów dotyczących odpowiedzialności i konsekwencji w związku z niewykonaniem wyroku TK. Nie ma żadnych wewnętrznych lub publicznie dostępnych baz danych śledzących postępy w wykonywaniu wyroków, które byłyby wiarygodnym źródłem dla ustalenia liczby i charakteru nie wykonanych wyroków. W ostatnich latach dwie instytucje podjęły częściowe działania dotyczące wykonywania orzeczeń - Senat oraz Rządowe Centrum Legislacji. Jednakże istnieje nadal szereg zagadnień, które wymagają uwagi publicznej, zbadania i rozstrzygnięcia.

Cele

- Analiza braków i luk w istniejącym systemie wykonywania wyroków.

- Sformułowanie propozycji zmian mających na celu stworzenie trwałych rozwiązań - organ odpowiedzialny za wykonanie wyroków, procedury, ramy czasowe, odpowiedzialność za niewykonanie.

- Stworzenie mechanizmu prowadzenia społecznego monitoringu nad procesem wykonywania orzeczeń TK (przynajmniej do czasu stworzenia wiarygodnego oficjalnego mechanizmu monitorowania).

- Edukacja społeczeństwa o konsekwencjach braku wykonywania wyroków TK.

Działania

- Opracowanie metodologii badań, w tym narzędzi monitorowania i kwestionariuszy do wywiadów z głównymi zainteresowanymi stronami.

- Analiza ekspercka dotycząca problemów związanych z wykonywaniem orzeczeń TK od 1997 r. (wprowadzenie w życie nowej Konstytucji). Monitoring instytucji uczestniczących w procesie wykonywania wyroków TK.

- Opracowanie propozycji (policy paper) dotyczących zmian w prawie i praktyce.

- Opracowanie materiałów informacyjnych dla dziennikarzy i organizacja końcowego seminarium.

 

Moduł 2: Wizerunek publiczny TK i komunikacja Trybunału ze społeczeństwem

Status quo

Trybunał Konstytucyjny działa w Polsce od ponad 20 lat. Niemniej jednak, poziom świadomości opinii publicznej na temat praktycznej roli TK pozostaje bardzo niski. Było to widoczne zwłaszcza podczas sporów dotyczących TK w latach 2005-2007. Przeciwnicy TK kwestionowali jego niezależność i potrzebę niezależności. Trybunał był przez nich opisywany jako wyłącznie polityczne ciało uczestniczące w codziennej walce politycznej. Natomiast wyraźnie brakowało innych opinii, które by tę krytykę równoważyły. W ostatnich latach TK podjął pewne działania w celu poprawy swojej strategii komunikacyjnej (umieszczając niektóre dokumenty dotyczące konkretnych spraw na swojej stronie internetowej, organizując specjalne konferencje prasowe dla mediów po ogłoszeniu wyroków o szczególnym znaczeniu). Jednakże środki te nie są wystarczające, a co za tym idzie opinia publiczna nie jest w pełni świadoma roli TK.

Cele projektu

- Przyczynienie się do polepszenia publicznego wizerunku TK i wzmacnianie świadomości społecznej na temat roli TK jako obrońcy praw i wolności oraz kontrolera innych gałęzi władzy.

- Zachęcenie TK i innych decydentów do opracowania nowej strategii komunikacyjnej, poprzez zaproponowanie konkretnych rozwiązań.

Działania

- Analiza i ocena istniejącej strategii komunikacyjnej TK (w tym elementy badań porównawczych).

- Przygotowanie opracowania (policy paper) zawierającego propozycję zmian strategii komunikacji TK, strategi medialnej i edukacyjnej (w tym kontakty z mediami i ogółem społeczeństwa).

- Przygotowanie propozycji zmian strony internetowej TK.

- Przygotowanie prezentacji wybranych wyroków i ich konsekwencji społecznych (beneficjentów), także jako propozycji wzoru prezentowania wyroków TK.

- Opracowanie materiałów informacyjnych dla dziennikarzy i organizacja końcowego seminarium.

 

Moduł 3: Procedura wyboru i mianowania nowych sędziów

Status quo

Proces wyboru i powoływania nowych sędziów TK, pomimo jego znaczenia, przez lata nie wzbudzał w Polsce poważnych dyskusji. Zasadniczym tematem projektu będzie analiza istniejących problemów i braków w procedurze i praktyce wyboru sędziów oraz opracowanie zaleceń co do reformy. Będziemy korzystać z dorobku projektu Obywatelski Monitoring Kandydatów na Sędziów prowadzonego w latach 2006-2008 przez koalicję organizacji pozarządowych (Fundację im. Stefana Batorego, Helsińską Fundację Praw Człowieka i Polską Sekcję Międzynarodowej Komisji Prawników). W ramach powyższego projektu analizowano praktykę wyboru sędziów, ujawniono wiele niedostatków i sformułowano szereg zaleceń zmian. Jednak, mimo wyraźnej potrzeby reformy, żadne zmiany do procedury wyborów nie zostały wprowadzone. Kolejne wybory sędziów odbędą się w 2010 roku (wybory jednego sędziego w marcu i czterech sędziów w grudniu 2010).

Cele projektu

Zapewnienie przejrzystości procedury wyboru i jej wysokiej jakości (oparcie na obiektywnych kryteriach profesjonalnych i ich weryfikacji). Zapewnienie udziału opinii publicznej w procedurze wyboru i powołania sędziów.

Działania

- Badania porównawcze procedur wyboru sędziów w kilku krajach.

- Analiza polskiej praktyki od czasu ustanowienia w TK w 1985 roku.

- Opracowanie propozycji (policy paper) zmian prawa i praktyki procedury wyboru sędziów TK.

- Opracowanie materiałów informacyjnych dla dziennikarzy i organizacja końcowego seminarium.